مطالعه مشکلات و اثرات محیط زیست ناشی از فعالیت صنعت پتروشیمی ایران / سید محمدرضا حسینی علی آباد و عادل سعیدی پور
پتروشیمی یکی از مهم ترین صنایع در کشور ها میباشد که دارای مزیت های فراوانی برای هر منطقه است. برای مثال تاثیرات فراوانی در اشتغال زایی و ایجاد فرصت های شغلی فراوان برای اکثریت جامعه در هر عنوان شغلی چه مشاغل عمومی و چه مشاغل تخصصی و مرتبط با رشته های آن دارد که همین یک مزیت باعث حل بسیاری از مشکلات در هرجامعه شده و باعث بهتر شدن شرایط رفاهی و اجتماعی نیز به صورت غیر مستقیم می گردد. علاوه بر آن در اقتصاد و رشد اقتصادی کشور ها نیز تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم دارد. علاوه بر اشتغالزایی با توسعه پتروشیمی باعث کسب درآمدهای ارزی و قطع وابستگی به کشور های دیگر، نقش بسیار مؤثری در اقتصاد کشور دارد. به طور کلی در صنایع وابسته به نفت هر چه به سمت محصولات نزدیک به بازار مصرف متمایل شویم با فرصت‌های شغلی بیشتر و کم هزینه تر روبرو هستیم. به گونه ای که طبق گزارشات معتبر بین المللی برای ایجاد هر شغل در صنعت پالایش، به حداقل ۵۰۰ هزار دلار و در صنایع بالا دستی پتروشیمی ۳۶۰ هزار دلار سرمایه گذاری نیازمندیم. در حالی که در صنایع پایین دستی پتروشیمی نظیر صنایع پلاستیک با صرف هزینه‌ای به مراتب کمتر میتوان به ایجاد اشتغال پرداخت به همین دلیل می توان گفت که صنعت پتروشیمی مزایای متعددی دارد.
اگر به دنبال تاریخچه پتروشیمی در ایران باشیم در میابیم که گسترش اولیه صنعت پتروشیمی به سال های۱۳۴۲ برمیگردد که در طی این سال ها مراحل گسترش را طی نمود و در شهر های دیگر ایران نیز تاسیس و افتتاح شد. پتروشیمی در کنار مزایای متعددی که دارد اثرات منفی و بسیار ناخوشایندی به محیط زیست دارد که باید حتما توسط متخصصین امر بررسی گردد برای مثال با اندکی تامل و مطالعه پیرامون پتروشیمی و تولیدات آن در میابیم که صنایع پتروشیمی با توجه به نوع فعالیت ها و فرایندهای انجام گرفته و به واسطه تولید پساب، انتشار گازهای آلاینده ، پسماندهای خطرناک وارای پتانسیل ایجاد آثار سوء بر محیط زیست می باشند که برنامه ای برای معدوم سازی و دفع انها باید داشته باشیم اما با توجه به نداشتن برنامه و امکانات لازم برای مدیریت این الاینده ها باید فاصله بین کارخانه های پتروشیمی و شهر های اطراف را نیز در نظر بگیریم که اغلب فاصله نزدیکی با شهر دارند و حتی بعضا روستاهای کوچک و بزرگ فراوانی در اطراف آن ها دیده میشود که مطمئنا اثرات سو این کارخانه ها در شرایط زندگی آن ها اثر خواهد داشت .حتی بعضی از کارخانه جات پتروشیمی مانند پتروشیمی اردبیل به دلایل متعدد از جمله همین موارد ذکر شده در حالت نیمه تعطیل میباشد و بعد از گذشت حدود ۱۷ سال از کلنگ زنی این طرح که قابلیت اشتغالزایی برای افراد زیادی دارد هنوز در حالت تعطیل میباشد که مسولین بیشترین دلیل عدم تکمیل و بهره بری از این پروژه را مشکل ابرسانی به آن جا میدانند زیرا که صنعت پتروشیمی یکی از آب بر ترین صنایع است که در این شرایط توجیه ندارد . برای این پروژه آبی نزدیک به ۱۱ میلیون متر مکعب نیاز بود که باید از سد های اطراف تامین میشد و این درحالی است که اکثر سد های داخل کشور با توجه به خشکسالی های اخیر و کاهش بارش قادر به تامین آب شرب شهری نیستد و به همبن خاطر یکی دیگر از معایب پتروشیمی میتوان به کاهش آب در محیط آن منطقه اشاره کرد. علاوه بر آن مشکل گاز رسانی و تامین گاز این پروژه یکی دیگر از دلایل افتتاح نشدن این پروژه می باشد. اما علاوه بر تمام مضرات باید از الایندگی های این صنعت به عنوان مهمترین خطر زیست محیطی یاد کرد که البته برای کنترل این الایندگی ها و الودگی ها هم قوانین و کنترل های بین المللی و هم قوانین داخلی طبق آئین نامه ها و استاندارد هایی موجود است که اگر به آن ها به درستی عمل شود خطرات زیست محیطی را میتوان به حداقل رساند که اجرا دقیق و صحیح این قوانین نیازمند بازرسی و کنترل به صورت دقیق و جدی می باشد. صنایع پتروشیمی به عنوان یکی از بزرگترین آلاینده های محیط زیست محسوب می شود .علاوه بر این ها از عوارض زیست محیطی پالایشگاه های پتروشیمی میتوان به آلوده شدن هوا اشاره نمود که اثرات مخربی بر هوا اطراف دارند . علاوه بر آن خطراتی مانند الوده شدن خاک ،آب، آب های زیر زمینی و گیاهان می شود که اینها میتوانند باعث تاثیر گذاری بر روی بسیاری از موارد از جمله کشاورزی داشته باشند که با توجه به الوده شدن خاک و اب و همچنین‌الودگی های گیاهی امکان کشاورزی و استفاده از منابع در آن منطقه محدود تر خواهد شد.
بعنوان مثال یکی از الاینده های تولیدی توسط پالایشگاه ها و پتروشیمی ها هیدروکربن ها هستند که اثرات مخربی بر روی انسانها و حتی گیاهان و حیوانات دارند به طوری که در تحقیقات نشان داده شده که کمترین زیان این هیدروکربن ها در بدن انسان سرطان زایی میباشد. علاوه بر آن این الودگی اب و خاک حتی موجب انتقال الودگی و بیماری به صورت غیر مستقیم به انسان ها نیز میشود که چه بسا با الودگی گیاهان انسان از آن گیاهان آلوده استفاده میکند و یا حتی باتوجه به مرتع بودن و چراگاه بودن اطراف این پالایشگاه ها این الودگی ها از گیاهان به حیوانات دامی منتقل شده و از آن ها در اثر استفاده از گوشت آن ها به بدن انسان منتقل میشود و باعث اثرات جبران ناپذیری برای انسان ها خواهد شد برای کنترل این موارد نیز میتوان میزان و محل الودگی را مشخص کرد و آن مناطق را به صورت حفاظت شده و منطقه ممنوعه قرار داد تا درصدی از خطرات موجود آن کاهش یابد و کنترل گردد. اما مورد دیگر باتوجه به بوم شناسی ایران بسیاری از مناطق ایران دارای جنگل ها یا مناطق منحصر به فرد کشاورزی هستند که محصولات بسیار خوب و مفیدی تامین میکند اما این صنایع ممکن است تاثیری در انها داشته باشند. مورد دیگر از مضرات این پالایشگاه ها انتشار گاز های گلخانه ای میباشد که در فرایند تولید حذف انها امکان پذیر نیست اما آن ها را نیز باید به صحیح ترین شکل مدیریت نمود و اثرات انها را در محیط کاهش داد. مهمترین اثرات مخرب این آلاینده بزرگ بر روی محیط زیست، مانند مواد زائد غیر قابل تجزیه، آلودگی بیش از حد هوا، از بین رفتن تدریجی لایه ازن، بروز تغییرات شدید جوی، آلودگی شدید آب های آزاد و نابودی اکوسیستم های آبی، راه کارهایی از قبیل استفاده از ترکیبات مناسب به جای CFC ها، جلوگیری از انباشته شدن آلودگی ها و ضایعات در اکوسیستم های آبی، ارزیابی اثرات زیست محیطی صنایع پتروشیمی و غیره مطرح شده است که می تواند در حفاظت از محیط زیست و اعتلای آن مفید باشد. اما در نهایت باید نتیجه بگیریم که پتروشیمی یکی از ضروریات هر کشور میباشد و باعث تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم در پیشرفت کشور دارد اما در کنار این مضرات و معایب فراوانی برای محیط زیست دارد که باید کاملا پایش و کنترل شوند و به بهترین شکل ممکن مدیریت شوند.
نگارندگان: سید محمدرضا حسینی علی آباد و عادل سعیدی پور
